Яг үнэндээ миний дотор малчин хүн бий
Улс төр судлаач, философич С.Молор-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-БИ МОНГОЛЫН ФИЛОСОФИЙГ БОСГОЖ ИРНЭ. ГЭХДЭЭ ТОМ ХАНДАХГҮЙ
АЛХАМ АЛХМААР УРАГШИЛНА-
-Та Хятадын зохиолчийн “Бээжин хотоор гүйсээр” номыг орчуулжээ. Өмнө нь та өрнийн зохиолчдын философийн номуудыг орчуулж байсан. Энэ удаад яагаад заавал хятад зохиолчийн номыг онцлон орчуулахаар шийдэв?
-Үнэхээр ч өмнө нь дандаа Европын зохиолчдын ном орчуулдаг байсан. Ардын хувьсгалын дараа манайд Европоос маш их хөгжил орж ирсэн. Үүний жишээ олон бий. Тухайлбал, дуурийн театр, драмын театр, Засгийн газрын бүтэц, төрийн тогтолцоо, эмнэлэг, сургууль гээд энэ бүхэн Европоос орж ирсэн. Азийн улс орнууд Европын соёлоос маш их зүйл суралцсан. Анх би ч гэсэн улс төр, капитализм гээд олон зүйлийн талаар Европт боловсрол эзэмшиж олж мэдсэн. Платон, Аристотель бүгдийг нь уншиж ерөнхийдөө л нэг зурагтай болсон доо. Улс төрийн намд орчихвол намын бодлогын эсрэг ярьсан болно. Төрд ажиллавал төрийн эсрэг дуугарч болохгүй шүү дээ.
-Өөрөөр хэлбэл филисофич нийгмийн статусын хувьд ч, үзэл санааны хувьд ч бие даасан байх ёстой гэж та хэлэх гээд байна аа даа?
-Мэдээж тийм. Философич хүн бол төрийг шүүмжилсээр ирсэн. Дээр үедээ ч философичид хааныг шүүмжилдэг л байсан. Мэдээж философич хүн шашинтай зөрчилдөгч. Тиймээс энэ бүхнээс хол сүүлийн арав гаруй жил ямар ч төрийн байгууллагад, юунд ч хамаарахгүйгээр эрх чөлөөтэй ажилласан. Хүмүүс ч намайг шүүмжилсэн. Ингэхдээ, та дандаа өрнийн философи ярих юм, дорнын философи ярь л даа гэж. Би дорнын философийг сонирхож эхэлсэн. Өмнөд Солонгос, Хятад, Япон, Энэтхэг явсан. Тэдний философийг сонирхоод харахад яг л миний баруунд үзсэн философийг л яриад байдаг. Би асуусан, та нарын Күнз, Зэн буддизмын философи яасан бэ гэж. Тэд хариуд нь, бид аль алиныг нь хослуулсан, аль аль талынх нь өнөөдрийн амьдралд хэрэгтэй философийн онолуудыг нь авчихсан гэсэн юм. Би ч тайвширсан. Өнөөдрийг хүртэл өрнийн философи гэж явсан нь буруудаагүй, алдаагүй юм байна аа гэсэн бодол төрсөн шүү. Тэд өрнө рүү явж суралцаад, өрнийн философийг дорнын философитой нэгтгээд гайхалтай бичиж чаджээ.
-Энэ нь таны “Бээжин хотоор гүйсээр” романыг орчуулахад том түлхэц болсон уу?
-Өнөөдөр би Европ руу явж философийг нь сурлаа гээд буцаж ирээд харахад өрнийн философийг Монголын философитой харьцуулаад биччихсэн ном алга байсан л даа. Манайд философич байгаагүй юм байна. Манай нийгэм ч философич байхад хэцүү нийгэм шүү дээ. Хэрвээ өнөөдөр бидэнд Европын соёл, философи орж ирээгүй бол би өдийд төрсөн нутагтаа, хөдөө суманд эсгий гэрт л хэвтэж байгаа шүү дээ. Тиймээс надад “Би Монголын философийг босгож ирнэ. Гэхдээ том хандаж болохгүй, Алхам алхмаар урагшилна гэж арав гаруй жилийн өмнө л бодогдож байсан.
-Сургуулиа төгсөж ирснээс хойш багагүй хугацаа өнгөрчээ. Алхам алхмаар урагшуулж чадав уу?
-Өнөөдрийг хүртэл алхам алхмаар л явж ирлээ. Нэг үеэ бодвол философи гэхээр гайхаж харахааргүй, хүлээж авдаг болсон байна.
-Та яагаад роман руу орсон юм бэ?
-Хоёр төрлийн философич байдаг юм. Нэг нь их сургуульд багшлаад, философи заагаад л цалингаа авчихдаг, төрийн албан хаагч шиг гэсэн үг. Төрийн албан хаагч юм чинь төрийнхөө эсрэг дуугарч болохгүй. Харин нөгөө талд эрх чөлөөт философичид гэж бий. Францын Руссогоос эхлэлтэй гэж ойлгож болно. Анх тухайн үеийнхээ төрийг шүүмжилж байсан. Бичсэн ном нь хүртэл шатаагдаж байлаа. Яг ийм л эрх чөлөөт философичид өнөөдөр философийнхоо сэдвээр ном бичдэг болсон байна. “Бээжин хотоор гүйсээр” номын зохиолч бол шинэ үеийн, философийн ойлголттой зохиолч. Философийн сэтгэлгээнүүдийг маш уран аргаар роман болгоод биччихсэн. Надад маш ойр байсан.
-Уг романы дэвшүүлсэн санаа, хөндсөн сэдвийг та философичийн хувьд хэрхэн дүгнэв?
-Энэ ном бол соёлын шүүмж. Одоогийн шинэ, хуучин соёл хоёрын л зөрчил. Хятадын уламжлалд гэр бүл, хайр дурлалыг юу гэж ойлгож байна вэ, нөгөө талд шинэ үеийн залуусын ойлголт ямар байна вэ гэдгийг харуулсан. Нэг талдаа энэ романыг уншсанаар бид өөрсдийгөө ямар байна вэ, яаж амьдраад байна вэ гэдгээ тольдож харна. Экзистенциалист философийн онол миний өмнө нь орчуулсан солонгос зохиолчийн романд илүү харагдана. Солонгосчуудын амьдралын хэмнэл, уламжлалт ойлголт нь өөр. Багаасаа эцэг эх нь бүх юмыг нь бэлдээд өгчихдөг, улс нь ч гэсэн хангамжтай. Тэгээд ирэхээр залуу хүмүүс нь хүсэл эрмэлзэлгүй болчихсон. Хятадад бас л өөр. Тэд “Бид дэлхийн хоёр дахь том үндэстэн боллоо. Дэлхийн бүх хариуцлага бидний нуруун дээр ирлээ. Ирээдүйд дэлхийн бүх хариуцлага бидний нуруун дээр ирэх учраас бид том үндэстэн байх ёстой” гэж яриад эхэлсэн. Тэгэхээр бид Хятад улсыг зүгээр л нэг “хужаа” гэж харж ярих нь онигоо л доо. Бээжингийн их сургуулийн олон профессоруудтай уулзаж байхад ч, сургуульд нь очиход ч Германы мундаг философичид тэнд лекц уншиж байх жишээтэй. Би бүр гайхсан. Миний мэддэг олон мундаг философич тэнд лекц уншиж байна. Ер нь бид гэнэн зангаасаа болж Хятад улсыг муулж суугаад яах вэ дээ. Улс төрчид нь хүртэл улс төрийн оноо авах гэж хятадуудыг муулаад байх нь хэр зохимжтой вэ.
-БИ ФИЛОСОФИЧИЙНХОО Л ҮҮРГИЙГ ГҮЙЦЭТГЭЖ БАЙГАА-
-Монголчуудын үзэл санаанд хятад орон таны хэлдгээр “хужаа” гэх тодотголтой. Маш олон хүн энэ үзэлдээ ч гүн бат итгэсээр байгаа шүү дээ. Энэ нь магадгүй таны номыг худалдан авахгүй байх том шалтгаан ч болох байх?
-Би философичийнхоо л үүргийг гүйцэтгэж байгаа. Философич хүн соён гэгээрүүлэх үүрэгтэй. Бид аливаа нэг зүйлд зүгээр л сэтгэлийн хөөрлөөр хандаад байж болохгүй. Үүнд нь улс төр ч нөлөөлж байгаа. Улс төр бол цэцдийн ажил. Түүнээс мөнгөтэй болох гэсэн сэтгэл хөдлөлтэй бацаануудын ажил биш л дээ. Гэтэл манайд цэцдүүд байхгүй учраас бацаанууд улс төрд гарч, сэтгэлийн хөөрлөөр ярьж, нийгмийг турхирч байна. “Бээжин хотоор гүйсээр” номыг орчуулж байхад Бээжингийн залуусын амьдралын ерөнхий хэв маяг манайхтай тун төстэй, ойр санагдсан юм. Би олон жил лекц уншлаа. Оюутнуудын амьдрал, хэв маяг ямар байдаг вэ гэдгийг гадарлана. Залуусын дунд яригддаг нэг л сэдэв байдаг нь love /хайр/ шүү дээ. Хайр бол өөрөө философи. Энд ганцхан эр эмийн хайр бус эцэг эхийн хайр, эх орноо хайрлах хайр, сүсэгтний хайр гэх зэргээр хайрыг өргөн агуулгаар нь харахыг хэлж байна шүү. Ингээд л би бодсон. Дорнын философи руу орохдоо Солонгосоос эхэлсэн. Солонгосын яг өнөөгийн залуусын дунд хайр дурлалын асуудлыг илтгэх ямар роман байна вэ гэж харсан. Хятадынх нь ямар байна вэ. Японых ямар байна вэ гээд л харсан. Удахгүй япон зохиолчийн роман орчуулагдан гарна. Би түрүүн хэлсэн шүү дээ. Солонгост бүх зүйл нь бэлэн, залуус нь хүсэл тэмүүлэлгүй байна гэж. Хайр ярихаа болиод ердөө л секс гэж хардаг болчихож. Харин Хятадад уламжлалт ёсноосоо салаагүй байх жишээтэй. Олон зуун жилийн гэр бүлийн түүхэн уламжлалтай ард түмэн байсан учраас энэ уламжлал нь ч өнөө хэр байсаар л байна. Хятадад love /хайр/ бий юу бий. Гэхдээ love /хайр/-ыг тоохоо болих гээд л байгаа. Японд мөн л тоохоо больчихож. Бүр хайр, секс хоёрыг хоёуланг нь тоохоо больж байх юм.
-“Бид тэгэхээр хаана нь явна вэ” гэсэн асуулт эрхгүй урган гарч ирэх нь ээ?
-Монголд ч гэсэн ийм түүхэн уламжлалууд бий. Яг үнэндээ миний дотор малчин хүн бий шүү дээ. Гадаадад л сурч мэдсэн болохоос дотоод хүн минь малчин гэдгийг үгүйсгээд яах вэ дээ. Диплом бол мэдлэгийн баталгаа болохоос хүн чанарын баталгаа биш. Хичнээн гадаадад олон диплом эзэмшсэн ч бас л дотроос минь түүхэн уламжлалт ойлголтууд гарч ирж л таарна. Энэ нь нийтийн онцлог. Монголд гээд яривал үнэхээр бүгд бий. Нэг талдаа хайрыг чухалчилдаг, нэг талдаа сексийг чухалчилдаг залуус ч бий. Аль аль нь л байгаа. Тэгэхээр романы чухал тал нь энд л гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл бид бусдынхаа амьдралын, love /хайр/-ын философийг ойлгож авах нэг зүйл нь роман, ном л байдаг. Би заавал Хятадын соёл, философийг ойлгохын тулд профессоруудтай уулзах шаардлагагүй. Харин тухайн улсад ямар ном хамгийн их уншигдаж байгааг сонгож авч чадвал тухайн улстай танилцчихаж байна л гэсэн үг.
-БИД ЭХЛЭЭД “ӨЛСГӨЛӨН”-ГӨӨСӨӨ САЛАХ ХЭРЭГТЭЙ БАЙНА-
-Нөгөө талаас нь харъя л даа. Та тухайлбал, Солонгос, Хятад улсын философийг ойлгохын тулд хоёр зохиолчийн роман орчуулжээ. Монголчуудын философийг ойлгоход дөхөм болох ном, роман өнөөдөр бидэнд байна уу. Үүнд яг өнөөгийн зохиолчдыг хамаатуулан асууж байгаа юм шүү?
-Өнөөдөр Монголд барьж аваад уншчих философийн номууд алга л даа. Тэгэхээр ийм ном бичих боломжгүй. Үүнд зохиолчдын буруу байхгүй. Дээрээс нь бид маш их мухар сүсэгтэй. Өнөөдрийн зохиолчид гээд байгаа хүмүүс нь ном уншаагүй байна. Тийм чадвар алга байна.
-Энэ тал дээр таньтай төдийлөн санал нийлэхгүй байна. Манайд сүүлийн үед орчуулгын сайн номууд гарч байгаатай санал нийлнэ биз дээ?
-Манайд асар буруу орчуулж байна. Александр Дюмагийн Монте Кристо гүн, Анна Каренинагийн ч юм уу романуудыг орчуулахдаа өөрсдийн ойлгосноор л биччихдэг. Цаад философийг нь ойлгоогүй байдаг нь маш аюултай. Дээрээс нь манайд нэг үг маш олон утга санаа илэрхийлдэг болохоор үгийн тоглолт хийх гээд ядчихдаг. Гэтэл би “Бээжин хотоор гүйсээр” романы зохиолчтой очиж уулзаж байхад үнэхээр амар байсан. Сэтгэл гэдэг үгийг илтгэх 800-900 жилийн түүхтэй ханз нь байна шүү дээ. Манайд харин нэг үг нь яг гол ухагдахуунаа илэрхийлэхгүй, маш олон салаа болоод, өөр өөр утга илэрхийлээд явчихдаг. Тэгээд ирэхээр нэг юм уншихаараа “Би өөрийнхөөрөө л ойлгоно” гэдэг. Тэгж тухайн зохиол, романыг болоод зохиолчийн жинхэнэ филисофийг алж болохгүй л дээ. Достоевский гэхэд л тэр чигтээ христийн шашин шүү дээ. Европын ном зохиолууд тэр чигтээ христийн шашин талдаа. Энэ нь бидэнд тийм ч ойр биш. Манайд роман сайн хөгжих болоогүй байна. Бид эхлээд өлсгөлөнгөөсөө салах хэрэгтэй байна. Түүхээр өлсдөг байсан өлсгөлөнгөөсөө одоо л нэг салж байгаа юм. Одоо өвөг дээдсээ ярьдаг байдлаасаа салчихвал. Тэгээд дээрээс нь мухар сүсгээсээ салах нэг шаардлага байна. Шашны нөлөөлөлд хэтэрхий автаж байгааг ярихгүй байж боломгүй. Тэгэхээр шашны хорхойноосоо салаад хүн гэдэг ойлголт руугаа эхлээд орох хэрэгтэй. Хүний дотоод мөн чанар, уг ухагдахуун руу ороогүй цагт өөр юу ч яриад нэмэргүй л дээ.
-Та өрнийн философийн олон ном орчуулсан. Энэ удаад Азийн хоёр дахь зохиолчийнхоо номыг орчууллаа. Орчуулгын тал дээр та хувьдаа хэр шат ахиж байна вэ?
-Роман орчуулах харьцангуй гайгүй. Философийн номууд орчуулах л хэцүү байдаг. Мэргэжилдээ баригддаг тал бий. Гэхдээ роман дээр нухацтай суух шаардлага байдаг. Бид 30 сая хүн амтай хотыг өөрсдийн хоттой зүйрлээд хот гэж орчуулж болох уу, үгүй юу гээд л асуудал их бий. Солонгос зохиолчийн номыг орчуулахдаа Сөүлийн их сургуулийн оюутнуудтай хамтарч орчуулсан. Тэд чинь хотынхоо бүх зүйлийг а, б-гүй мэднэ шүү дээ. “Бээжин хотоор гүйсээр” номын тухайд ч оюутнуудтай хамтарсан. Тэд чинь гудамжаа хүртэл андахгүй мэднэ. Харин миний хувьд гол ухагдахуунуудаа бариад явчихдаг. Хадуурч хазайгаад байлгүй гол ухагдахуунаа л барих нь чухал.
-Философийн номууд орчуулагдсаар байна. Уншигч хэр бэлтгэгдсэн гэж та бодож байна вэ?
-Би ямар “Ногоон нүдэн лам” гэдэг ном бичсэн биш. Би хордуулах биш ухааруулах ном орчуулж байгаа. Эхэндээ яах вэ, уншигчид хэсэгтээ л удааширч, гацдаг л юм. Гэхдээ амархан урагшлаад явдаг. Би ямар бараа бүтээгдэхүүн зарж байгаа биш. Ном бол бараа бүтээгдэхүүн биш, оюуны хөдөлмөр. Хүн номтой зууралдах ёстой. Ном уншдаггүй хүнтэй ертөнцийн тухай яриад ч яах вэ дээ.
-Ярилцсанд баярлалаа.
