Лекц № 19: Бодогч уу эсвэл сэтгэгч үү? Philosopher, Poet
Хоёрдугаар сар 4, 2015 25 Лэкц
Энэ удаагийн лекцээр нилээд том сэдвийг хөндөж ярилцана. Дэлхийн том том бодогчид бодсоор байгаад хэрхэн хүн төрөлхтөний танин мэдэхүй хөгжиж, мөн сайныг асуусаар байгаад ёс зүй буюу этик хөгжиж үүн дээр гоёыг үнэлсээр байгаад гоо зүй буюу эстетик хөгжсөн түүх бий.
Үүний зэрэгцээгээр том том сэтгэгчид хэрхэн яруу найраг буюу поэзи гэдгийг зохиож улмаар театр гэсэн хүн төрөлхтөний агуу урлагыг бүтээж ингэж чадсанаар хэрхэн урлаг гэсэн салбарыг үүсгэн байгуулсан урлагийн түүх гэж бий.
Бодогчид сүүлдээ философичид гэсэн нэртэй болцгоосон харин сэтгэгчид урлагийн салбарт их зүйл бүтээжээ. Энэ лекцээр сэтгэгчидийн дотроос поэзи бичдэг хүмүүсийг илүү их жишээ болгон ярилцана.
Философичид танин мэдэхүйг хөгжүүлсээр үнэн гэж юу вэ гэсэн асуултыг чухалчилж үнэнийг тодорхойлсон. Энэ үйл хэрэг яван явсаар өнөөдөрийн их сургууль буюу олон улсын нэрлэгээгээр университэт гэсэн хүн төрөлхтөний зөвхөн мэдэхийг хүссэн мэдлэгийн салбар үүсжээ. Их сургууль хөгжиж чадсан тул шинжлэх ухаан буюу сайэнс салбарлан хөгжих боломжтой болсон. Тиймээс бүх мэдлэгийн болон боловсролын эх үүсвэрийг философичид л тавьжээ.
Филсофичид нэгэнт сайныг асуусан тул хамгийн сайн төр болон улстөрийг тодорхойлж онол боловсруулжээ. Философичид анх ардчилалыг хртэл ундэслэж мөн Үндсэн хуулийн тухай хүртэл онолууд анх удаа гаргажээ.
Дэлхийн том сэтгэгч гэдэг яруу найрагч Гомер хүний амьдрал болон хорвоогийн сайн мууг дүрсэлж чадсан. Түүний яруу найрагт хүн хүсэл мөрөөдлөө даган хэрхэн улс орон ард түмнээ орхин явж их зүйл сурч их зүйлийг мэдэж авч чадсан зориг хатуужилтай эрчүүдийн тухай өгүүлдэг. Гэрээс гардаггүй эхнэрээсээ холддоггүй эрчүүд бол Гомерийн яруу найрагт арчаагүй хулчгар эрчүүд байдаг.
Яруу найрагчид нэгэнт сэтгэлийн хөдөлгөөний хөдөлмөр хийдэг тул тэднийг сэтгэлээсээ сэтгэгчид гэж нэрлэдэг. Сэтгэлгүй бол сэтгэхгүй. Яруу найраг гэдэг урлагийн нэг салбар. Яруу найраг үлгэр домгоос төрсөн ба цааашид улам үргэлжилсэн үгийн зохиолууд хүртэл үүсэж зөвхөн уншлага яриа биш бас бичгийн хөдөлмөр болжээ. Өнөөдөр олон хуудастай романууд бичигдэж буй бол амьдралыг улам л нарийн дэлгэрэнгүй дүрслэх том боломжтой болсон. Яруу найраг хэлэх гэснээ цөөхөн үгэнд багтааж маш их нягтруулан хэлдэг. Тиймээс яруу найрагт заавал интерпретац буюу тайлбар хэрэгтэй. Харин романуудыг уншсаны дараа хермэнойтик буюу ойлголт хэрэгтэй.
Сэтгэгчид сэтгэж чадсан тул өнөөдөр урлаг гэсэн хүн төрөлхтөний асар том нийгэмд үйлчилж хувь хүний инээдэмт болон эмгэнэлт амьдралыг дүрсэлж чаддаг олон төрлийн урлагийн салбарууд хөгжжээ. Уран зураг, хөгжим, уран зохиол, яруу найраг гэх мэт бүгд л өндөр хөгжиж чадсан тул өнөөдөр цаг үеэс хамаарахгүй хэзээ ч хоцрогдошгүй сонгодог буюу классик урлагийн бүтээлүүд бүтээгджээ. Урлаг маш сайн хөгжсөн газар урлагийнхан улстөрийг шүүмжилж нийгмийг урагш алхуулж чаддаг онцлогтой. Тиймэс жинхэнэ урлагийн хүмүүс нийгэмд нэр хүндтэй харин төрд халтай хүмүүс байдаг.
Философич хүний хийдэг гол хөдөлмөр бол бодох. Философичид бодсоор байгаад олон зуун хуудас ном олон арван номууд бичиж хүн төрөлхтөний улстөр болон эдийн засгийн онолуудыг бүтээсэн. Хүний ухааныг асууж чадсан тул бас хүний доод ухааныг хүртэл судлаж зүүд гэдэг зүйлд анхны тайлбаруудыг өгч чаджээ. Сэтгэгчид сэтгэлээрээ сэтгэдэг бол философичид сэтгэл гэж юу вэ л гэж асуудаг.
Филсофичид асуудаг тул хариултад тийм ч их дуртай биш. Яагаад гэвэл асуулт үргэлжилсэнээр улам нарийн асуултууд тавих шаардлага болон боломж гардаг. Хэрвээ шууд хариулбал асуулт зогсож өөрөөр хэлбэл хөгжил зогсоно. Шашинд үргэлж хариулт байдаг тул тэнд хөгжил гэж байдаггүй. Олон хүмүүс асуултанд биш хариултанд дурлаж гэнэн гэдгээ харуулдаг.
Философичид нэгэнт боддог тул хатуу дүрэм дээр тоглодог бөгөөд энэ дүрэм бол логик. Харин сэтгэгчид ямар ч дүрэм дээр тоглохгүй чөлөөт тоглолт хийдэг. Тэдэнд ганцхан л дүрэм бий. Тэр бол эстетик буюу гоо зүй. Ингээд философичид яруу найрагчидтай эстетик гэсэн салбар дээр уулзалддаг.
Яруу найраг эцсийн эцэст цөөн үгээр л философидож буй. Хэрвээ философигүйгээр хийгдвэл нэгдүгээрт эстетикгүй хоёрдугаарт ямар ч амьгүй хий хоосон болдог. Шекспирийн бүхий л яруу найрагууд цаанаа философийг л илэрхийлдэг. Гэхдээ урлагийн нэг том чадвар бол сэтгэлийг хөдөлгөдөг. Зарим сайн яруу найрагчид хүнийг бодолд бүрэн автагдуулдах чадвартай. Муу найрагчид зөвхөн чихний сонсгол дээр л үйлчилдэг тул дотогшоо орж чаддаггүй.
Монголчуудын хувьд философи гэсэн ойлголттой мэргэжлийн түвшинд нилээд сүүлд тааралджээ. Хэдийгээр дайн хийж явахдаа маш их философитой ард түмнүүдтэй жишээлбэл Арабын ард түмнүүдтэй уулзаж явсан хэдий ч философийн номуудыг орчуулж хэрэглэсэн баримт хараахан байдаггүй. Гэхдээ л “эрдэм” гэсэн философийн үг Монгол хэлэнд болон Перс үгэнд яг адилхан бичигдэж хэлэгддэг тул мэр сэр философийн зарим ойлголтуудтай танилцсан бололтой. Харин ийш тийш захидал бичих эсвэл тушаал гаргахдаа заавал бичгийн чадвартай хүн шаардлагатай байсан тул яруу найрагч хүмүүс үүссэн болов уу. Мэдээж тэднийг шууд сэтгэгч гэх боломжгүй.
Яагаад Монгол хүн философийг мэргэжил гэдэг утгаар их сүүлд хүлээж авсан бэ гэхээр урд хөрш Хятад болон хойд хөрш Орос хоёр философийг Европоос нилээд сүүлд суралцжээ. Тиймээс хоёр хөршүүд хойно их сургуулиуд байгуулж жинхэнэ танин мэдэхүй гэдэгтэй танилцсан.
Монголчууд харин яруу найраг болон гоо зүйн салбаруудтай нилээд эрт танилцсан байх учиртай. Гэтэл энэ тухай баримт байхгүй бас хэддүгээр зуунд ямар хүмүүс яруу найраг бичиж хэвлүүлж байсан түүх ховорхон.
Яагаад Монгол хүн яруу найрагтай эрт танилцсан байх учиртай вэ гэхээр Хятадын Күнз гэсэн сэтгэгчидийн бүтээсэн бүтээлүүд маш эрт Азийн ард түмнүүдэд тархсан. Эрт дээр үед улс орон ард түмнүүдийн хооронд ямар ч хил хязгаар байхгүй тул холилдон амьдарцгааж байсан. Тиймээс бие биенээсээ олон зүйлийг авч бас өгсөн.
Ерөөсөө Монгол хэлэнд бичигдсэн үлгэр домог болон яруу найрагууд маш их Хятад аялагтай бичигдсэн байдаг. Харин Оросын сэтгэгчидийн романууд болон уран зохиолын бүтээлүүд сүүлд социализмын үед хүчтэй орж ирсэн тул тухайн үедээ цалин авч роман бичдэг хүмүүс анх зохиолчид нэртэй болцгоожээ. Ингэж Хятад болон Оросын сэтгэгчидээс суралцацгаасан Монгол хүмүүс зохиолч нэр авцгаасан.
Дэлхийг дайнаар биш ухаанаар урагш хөгжүүлж өнөөдөрийн орчин үеийг бүтээхэд ердөө л цөөхөн философичид л гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Тиймээс хаадууд биш том том бодогчид л дэлхийг өөрчилсөн шүү дээ. Платон, Аристотел гээд л тэднээс хойших ердөө л цөөхөн тооны философичид дэлхийг өөрчилсөн.
Францын философич Декарт “I think therefore I am” орчуулбал “Би бодно тэгэхээр би байна” гэж хэлжээ. Үүгээрээ бодож чадахгүй бол чи байхгүйтэй адил гэсэн. Гэтэл өөрсдийг философич гэж нэрлэдэг мэргэжлийн биш хүмүүс “think” гэсэн үгийг бодогч биш сэтгэгч гэж орчуулж философийг балласаар л байна. Үүн дээр нэмээд бас “I am” гэдгийн “to be” буюу “Being” гэсэн “Байхын” тухай ойлголтыг “ахуй” гэж тайлбарлаж оюутан залуучуудын тархийг худлаа ойлголтоор хордуулсан хэвээр л байна. Өнөөдөр ч МУИС-ын 2 –р байранд энэ нүгэл үйлдэгдсэн хэвээр л байна даа. Монгол хүн бодохгүй зөвхөн л сэтгэнэ. Тиймээс бодоо ч гэж шаардахгүй сэтгээ ч гэдэг.
Монгол хүмүүс хүн төрөлхтөний бүтээсэн философийг ойлгож чадаагүй өнөөгийн байдал өөрийн гэсэн шалтгаантай. Нэгдүгээрт дэлхийн нэр хүндтэй сургуулиудад философи сурсан гадаад хэлтэй Монгол хүмүүс даанч цөөхөн. Хоёрдугаарт гэвэл философийн үг ухагдахуунуудыг худлаа орчуулсан. Тиймээс философийн номууд ойлгомжгүй бичигдсэн байдаг. Үүнийг дагаад уншигчид философийг ойлгомжгүй утгагүй гэж хэлэх зөв шүү дээ.
Мэргэжлийн биш философичид өөрөөр хэлбэл хобби философичидийн худлаа номуудын хажуугаар ядаж байхад яр гэгчээр хэл шинжлэлийн гэсэн цолтой өмнө хойдох хүмүүс олон улсын хэрэглэдэг үгс жишээлбэл логик, эстетик, этик гээд үгнүүдийг махчилж орчуулаад оюунлаг биш махан ойлголтууд үүсчээ. Үгийг орчуулах гэж оршуулсан.
Энэ удаагийн лекцээр дэлхийн гол том философичидтой танилцана. Түүний хажуугаар Нобелийн шагнал авсан дэлхийн том сэтгэгчидийн яруу найраг болон романуудын тухай ярина.